داستان قضاوت ایاس - منکر ودیعه مال امانت و شهادت درخت

ایاس قاضی مشهور بصره بود که در دوره خلافت عمر بن عبدالعزیز مدتی در مقام قضاوت بود. آورده اند که مردى مالى را به نزد شخصى به ودیعت نهاد و پس از چندى مال خود را از طرف مطالبه نمود، طرف انکار نموده و منکر ودیعه گردید، نزاع به نزد ایاس بردند.
مدعى به ایاس گفت: من مالى را نزد این شخص به امانت گذاشته ام.
ایاس پرسید: در آن موقع چه کسى حاضر بود؟
گفت در فلان محل مال را به او تحویل دادم و کسى حاضر نبود.
ایاس پرسید: چه چیز آنجا بود؟
گفت: درختى.

یک متن کوتاه پندآموز به انتخاب سامانه برای شما

به توانائی خود ایمان داشتن، نیمی از کامیابی است.

ایاس به او گفت: حال به نزد درخت برو و قدرى به آن بنگر، شاید واقع قضیه معلوم گردد، شاید مالت را در زیر آن درخت خاک کرده و فراموش نموده اى و با دیدن درخت یادت بیاید. (شاید هم به طنز گفت برو از درخت گواهی بگیر و بیا)
مرد رفت. ایاس به منکر گفت: بنشین تا طرف تو برگردد.
و منکر خوشحال از اینکه، قاضی چه آدم ساده لوحی است!
ایاس به کار قضاوت خود مشغول شد. پس از زمانى به آن مرد رو کرده و گفت: به نظر تو آن مرد به درخت رسیده؟
گفت: نه!
در این موقع ایاس گفت: اى دشمن خدا! تو خیانتکارى، اگر تو امانت نگرفته ایی محل آن درخت را از کجا می دانی؟
و مرد اعتراف نموده گفت: مرا ببخش! تا خدا تو را ببخشد.
ایاس دستور داد او را بازداشت کنند.
تا که آن شخص برگشت، ایاس به او گفت: خصم تو اعتراف نمود مالت را از او بگیر. (برخی به طنز می گویند: درخت اینجا آمد و شهادت داد و رفت!)