داستان هدیه سال نو اثر ویلیام سیدنی پورتر (اُ. هنری)

یک دلار و هشتاد و هفت سنت. همه اش همین بود و شصت سنت آن هم سکه های یک سنتی بود؛ سکه هایی که طی مدت درازی یک سنت و دو سنت درنتیجه چانه زدن با بقال و سبزی فروش و قصاب گرد هم آمده بود؛ سکه هایی که با تحمل حرف های کنایه آمیز فروشنده ها و تهمت های آنها به خست و دنائت و پول پرستی جمع شده بود و او همه این تلخی ها را به خود هموار کرده بود به امید آنکه بتواند در پایان سال مبلغ مختصری برای خود پس انداز کند.
یک بار دیگر به دقت پول ها را شمرد؛ اشتباه نکرده بود؛ همان یک دلار و هشتاد و هفت سنت بود؛ پول ناچیزی بود با آن ممکن نیست چیز قشنگی خرید، چیزی که ارزش یک هدیه را داشته باشد و فردا هم روز عید کریسمس بود.
دلا زن جوانی پریده رنگ، افسرده و دلشکسته، سر بلند کرد. چه کند؟ چاره ای جز این نداشت که خود را بر روی نیمکت رنگ و رو رفته بیندازد و گریه کند. واقعاً زندگی جز مجموعه ای از زاری ها و اشکباری ها نیست که به ندرت در میان آن لبخندی دیده می شود؛ اگر هم باشد، عمرش از عمر یک شبنم صبحگاه بهاری کوتاه تر است.
دلا به سرنوشت تباه خود اشک می ریخت. خانه اش عمارت محقری بود که هفته ای هشت دلار اجاره آن را می پرداخت. هر تازه واردی از یک نگاه به آن می فهمید که اینجا کاشانه خانواده بینوا و تهیدستی است. هر گوشه اش و هر رقم از اسباب و اثاثه اش از این تهیدستی و درماندگی حکایت می کرد. اتاق پایین درست شبیه دهلیز محقری بود، یا شباهت به صندوق پستی داشت که هیچوقت در آن نامه ای فرو نمی افتاد، مسکنی بود که هیچوقت انگشتی به زنگ در آن فشار نمی آورد.
در آن کنار زنگ کارتی دیده می شد که نوشته بود: جیمز ـ دیلینگهام ـ یانگ . سال ها قبل، مستأجر این خانه را زن و شوهر جوانی تشکیل می داد که آفتاب اقبال بیش و کم به رویشان لبخند می زد، برای اینکه در آن موقع مرد خانواده مبلغی درحدود سی دلار در هفته حقوق می گرفت و این پول تا حدی کفاف زندگی آن دو را می کرد. حوادثی پیش آمد که درآمدش به بیست دلار در هفته تقلیل یافت و همین امر سبب شد که شالوده زندگی آنها به هم بخورد. عفریت فقر به سراغشان آمد و آسایش را از آنها گرفت.
مثل اینکه از آن تاریخ حتی به روی کارت اسمش هم حجابی تیره و کدر فرو افتاده بود، برای اینکه از دور با زبان ناگویای خود فقر و درماندگی صاحبش را بیان می کرد. با وجود این، مرد خانواده هر وقت به محوطه نیم ویران خانه خود پا می گذاشت، همسرش با خوشرویی و مسرت از او استقبال می کرد او را جیم می خواند و قلب ماتم زده اش را با تبسم تابناک و امیدبخش خود روشن می ساخت.
زن زیبای دلشکسته اشکباری خود را تمام کرد. برخاست و چند قدم متحیرانه در اتاق راه رفت. سیمای بیرنگش را با مختصری پودری آرایش بخشید. بعد کنار پنجره رفت و با گرفتگی خاطر به حیاط مقابل نظر دوخت. آنجا گربه خاکستری رنگی به روی معجر حیاط راه می رفت. فکر فردا یک دقیقه ترکش نمی کرد. فردا کریسمس بود و او برای مسرت خاطر شوهرش می بایستی هدیه ای به او بدهد ولو آن هدیه حقیر و ناچیز باشد؛ درحالی که فعلاً از مجموع پس انداز خود بیش از یک دلار و هشتاد و هفت سنت نداشت. ماه های متوالی به امید چنین روزی یک سنت و دو سنت از روی خرج خانه صرفه جویی کرده بود و حالا آنچه برایش گرد آمده بود از این مبلغ جزئی تجاوز نمی کرد. بیست دلار حقوق در هفته و هزینه سنگین زندگی، دیگر محلی برای پس انداز کردن باقی نمی گذارد علاوه بر آن، در این اواخر مخارج خورد و خوراک به مراتب بیش از آنچه او حساب می کرد بالا رفته بود و حالا که پس از گذشت یکسال متمادی، سال نو نزدیک می شد، لازم بود برای شوهرش هدیه ای خریداری کند. هدیه ای که یادبودی از وفاداری و مهربانی او نسبت به شوهرش باشد.
او از هفته ها پیش متوجه نزدیک شدن کریسمس شده بود و روزهای متوالی با خود فکر کرده بود که چه چیز برای جیمز محبوبش بخرد، چیزی که درعین مناسب بودن، ارزش شأن و مقام شوهرش را داشته باشد، درحالی که اکنون محصول ماه ها رنج خود را بیش از یک دلار و هشتاد و هفت سنت نمی یافت. بی اختیار مقابل آیینه زردی که بین دو پنجره قرار گرفته بود آمد و نگاهی به آن انداخت. چهره ای ظریف و زیبا دید که در آن دو چشم درخشان می درخشید و هاله ای از گیسوان طلایی گردش فرو ریخته بود. چند لحظه متفکر و مغموم به آن نگاه کرد. آن وقت دست برد و بند گیسوان را از هم گشود، در یک لحظه آبشاری از تارهای طلایی به روی شانه های فرو ریخت. در این کاشانه فقر زده و در بین افراد خانواده، فقط دو چیز وجود داشت که برای صاحبانشان غرور و مباهات فراوان ایجاد می کرد: یکی ساعت طلای جیبی جیم که از پدربزرگش به او به ارث رسیده بود و تنها دارایی کوچک قیمتی آن خانواده را تشکیل می داد و دیگری گیسوان و فریبنده و روح نواز دلا که هر تماشاگری را بی اختیار به تحسین و ستایش وا می داشت. این تارهای زرین به قدری زیبا و شفاف بودند که اگر ملکه باستانی سبا با آن همه ثروت و شهرتش در آن حوالی می زیست دلا هر روز صبح برای اینکه جواهرات کم نظیر ملکه را از رونق و جلا بیندازد، تعمداً گیسوان خود را از پنجره به بیرون می افکند و به دست نسیم فرحناک می سپرد.
همانطور جیم هم به قدری به تنها یادبود پر بهای خانوادگی خود افتخار داشت که اگر حضرت سلیمان با تمام گنجینه بی حسابش در همسایگیش منزل می گرفت، هر روز مخصوصاً ساعت طلا را برابر چشمش از جیب در می آورد تا سرانجام سلطان توانگر را از خشم و حسد دیوانه کند.
زن زیبا بی حرکت برابر آینه ایستاده بود و چشم از آن آبشار درخشان برنمی داشت. تارهای زرینش به قدری بلند و انبوه بود که تا پایین زانوانش می رسید و پوششی لطیف و نوازش دهنده بر اندام موزون او پدید می آورد. معلوم نشد این بهت و سرگشتگی چه مدتی به طول انجامید. افکار گوناگونی از مخیله اش می گذشت و طوفان سهمناکی روحش را می لرزاند. سرانجام فکری به خاطرش رسید؛ فکری که مثل بارقه ای ضعیف در یک لحظه مقابلش درخشید و جهان ظلمت زده اطرافش را روشن ساخت. اما از تجسم همان خیال، بی اختیار دو قطره اشک گرم و سوزان از دیدگانش سرازیر شد و بر سطح فرش کهنه اتاق ریخت.
آن فکر، آن اندیشه کوتاه و آنی، گرچه بسیار تلخ و دردناک بود، اما مشکل او را آسان می کرد و او را به آرزوی کوچکی که داشت می رساند. دیگر صبر و تأمل را جایز نشمرد. پالتوی کهنه اش را پوشید و کلاه فرسوده اش را به سر گذاشت. با سرعت از پلکان پایین آمد و داخل کوچه شد. بعد با همان شتاب مسافتی را طی کرد تا مقابل مغازه ای رسید که تابلویی در بالای آن به این مضمون نصب شده بود: مادام سوفرنی، فروشنده کلاه گیس با عجله داخل مغازه شد.
زنی چاق و میانسال آنجا ایستاده بود. یکی دو دقیقه با حیرت به او نگاه کرد، بعد با آهنگی گرفته پرسید: خانم موهای مرا می خرید؟
مادام با کنجکاوی نگاهی به گیسوان تازه وارد انداخت. آنگاه جواب داد: کار من خرید و فروش موست. کلاهت را بردار تا بهتر ببینم.
دلا با دست مرتعش کلاه را برداشت. در دم موج گیسوان بر روی شانه اش ریخت و متعاقب آن برقی از مسرت از چشمان بهت زده خریدار جستن کرد. نزدیک آمد و چند بار تارهای آن را با انگشتان خود پس و پیش کرد و گفت: بیست دلار می خرم!
زن جوان بلافاصله گفت: خواهش می کنم پولش را زودتر به من بدهید.
یکی دو ساعت، مثل باد زودگذر سپری شد. در این موقع دلا پس از گردش و جست وجوی زیاد در مقابل مغازه ای ایستاده بود که می توانست هدیه مورد توجه خودش را در آنجا بخرد. عاقبت آنچه را که در عالم رؤیا در جست وجویش می گشت پیدا کرده بود. برای شوهر محبوبش از آن بهتر ارمغانی ممکن نبود پیدا کرد. آن همه مغازه های مختلف را گشته بود تا سرانجام مطلوب خویش را در آن یافته بود. زنجیری بود ساده و قشنگ که به دست استاد ماهری از پلاتین ساخته شده و با ارزش چنان ساعتی که شوهرش آن را آن همه عزیز و گرامی می داشت مطابقت می کرد. به قدری ظریف و دلربا بود که دلا با یک نگاه شیفته شد و فهمید که از آن بهتر نمی تواند هدیه ای پیدا کند. حتی سادگی و ظرافت آن با شخصیت و مناعت شوهرش هم درست می آمد. خوشبختانه قیمتش هم خیلی زیاد نبود، درحدود همان پولی بود که دلا با خود داشت: بیست و یک دلار فقط و هشتاد و هفت سنت هم برایش باقی می ماند.
وقتی آن را به دست گرفت و به طرف خانه برگشت، تمام مدت به این فکر می کرد که حتماً شوهرش از دیدن آن بیش از حد انتظار خوشحال می شود و طبعاً ساعتش را بیش از پیش گرامی می شمرد. داخل خانه شد و با شتاب بالا رفت. با اینکه مست باده رضایت و غرور بود با این حال احتیاط را از دست نداد. فکر کرد بهتر است کمی موهای کوتاه خود را آرایش کند تا پیش چشم شوهرش زیاد غیرعادی و زشت به نظر نرسد.
فر آهنین را در آتش گذاشت و وقتی که داغ شد، با زحمت زیاد موهای کوتاه را فر زد. حالا بهتر شده بود. گرچه کمی مثل پسرهای مدرسه به نظر می رسید. وقتی با دقت به آیینه نگاه کرد آهسته زیر لب گفت: خدا کند که جیم از من بدش نیاید. اگر شکل مرا نپسندد، آن وقت چه کنم؟ اگر مرا به باد ملامت گرفت که تو شبیه دخترهای آوازه خوان جزیره کانی آیلند شده ای، آن وقت چه جوابی به او بدهم؟
دوباره به فکر فرو رفت. اثر ندامت و حرمان از صورت بیرنگش نمایان بود. با خود گفت: ولی کاری غیر از این از دستم بر می آمد؟ با یک دلار و هشتاد و هفت سنت که ممکن نبود چیزی خرید.
غروب شد و تاریکی همه جا را فرا گرفت. دلا به عادت همیشگی اول قهوه را درست کرد، بعد ماهی تابه را بر روی اجاق گذاشت تا شام را تهیه کند. هر دقیقه منتظر بود در باز شود و جیم تو بیاید. چند مرتبه دیگر با اضطراب و نگرانی، خود را در آیینه دید. بعد زنجیر ظریفی را که آن همه در جست وجو و خریدش غصه خورده بود به دست گرفت و نگاه کرد.
در همین لحظات، صدای باز شدن در بیرون به گوشش رسید. جیم مثل معمول سر ساعت به خانه برگشته بود. در تمام مدتی که با دلا عروسی کرده بود هیچوقت نشد که دیر به خانه بازگردد. وقتی صدای پایش در دهلیز پیچید، قلب دلا به شدت شروع به تپیدن کرد. زن زیبا عادت داشت که همیشه و در هرحال با خدای خود راز و نیاز کند و از او در موفقیت کارها یاری بطلبد. در اینجا هم بی اختیار نگاهش متوجه بالا شد و زیر لب زمزمه کرد: خداوندا، کاری نکن که جیم از من بدش بیاید. لطفت را از من دریغ ندار و به من کمک بکن تا باز هم در نظر او قشنگ جلوه کنم .

یک متن کوتاه پندآموز به انتخاب سامانه برای شما

اگر افسرده ای هستی و در گوشه ای نشسته ای تا فلک برای تو کاری بکند و شانس به تو روی نشان دهد، نه عشق را شناخته ای، نه خودت را، نه ارزش زندگی کردن را و نه قدرت حاکم بر کائنات را.

یک مرتبه در باز شد و جیم تو آمد. مثل همیشه خسته و کوفته بود. قیافه متفکر و لاغرش نشان می داد که خیلی کار می کند. هر کسی با یک نگاه به صورتش می فهمد که جیم مرد مسنی نیست. شاید بیشتر از بیست و دو سال از عمرش نمی گذرد، منتهی گذشت روزگار و مشقت های زندگی پیرش کرده، با دستی که از شدت سرما سرخ و متورم شده بود، در را پشتش بست و یک قدم جلو آمد؛ اما یک مرتبه تکانی خورد و سر جایش ایستاد. چشمش به دلا افتاده بود و آنچه را که می دید نمی توانست باور کند. آیا او واقعاً زنش بود که به این قیافه درآمده بود؟ خیره خیره نگاه می کرد و حرفی نمی زد.
دلا هم با سیمای متبسم ولی آمیخته با نگرانی شوهرش را می نگریست. زن جوان از نگاه های او ابداً چیزی نمی توانست بفهمد. نه اثر خوشحالی در آن می دید، نه اثر رنجش و ناامیدی. نه می توانست بفهمد که آیا شوهرش از کار او رنجیده و نه قادر بود درک کند که از عمل او راضی است. این ثانیه ها و دقایق پر اضطراب به قدری ادامه یافت که دلا بیش از این طاقت نیاورد. میز را به کنار زد و نزدیکش شد. با صدای بلند گفت: جیم، عزیز دلم، چرا اینطور نگاه می کنی؟ چرا اینقدر متعجب شده ای؟ اگر می بینی که موهایم را کوتاه کرده ام دلیلی داشت. ببین محبوبم، فردا عید کریسمس است و من نمی توانستم ببینم که صبح عید، چیزی به تو عیدی ندهم. چون وضع مالی مان خوب نیست و تو خودت هم خوب می دانی، به همین دلیل موهایم را فروختم تا بتوانم چیزی برایت بخرم. حالا امیدوارم تو از موی کوتاه من بدت نیاید. اگر اینطور دوست نداری، ناراحت نشو؛ می دانی که زود در خواهد آمد. خیلی زود... موهای من زود بلند می شود... من چاره ای جز این کار نداشتم. لااقل به خاطر این عید به من تبریک بگو و بیا خوشحال باشیم. تو نمی دانی که من چه چیز کوچک قشنگی برایت تهیه کرده ام؟
مرد جوان همانطور حیرت زده او را نگاه می کرد و هر دم بر میزان وحشت و نگرانی زن می افزود. دیگر چیزی نمانده بود که دلا شروع به گریه کند. سرانجام سکوت را شکست و با آهنگ گرفته ای که از آن اندوه و ندامت آشکار بود گفت: چقدر عوض شدی... پس موهایت را کوتاه کردی و...
دلا به میان حرفش دوید: آری عزیزم، کوتاه کردم و فروختم. حالا به من بگو: خیلی زشت شده ام؟ اینطور مرا دوست نداری؟
جیم نگاهش را از روی صورتش برگرفت و به گرداگرد اتاق به گردش درآورد. زن مضطرب بار دیگر پرسید: کجا نگاه می کنی؟ دنبال چه می گردی؟ به تو گفتم که آنها را فروختم. قیافه ات را باز کن؛ کمی بخند؛ امشب شب عید است؛ به من بداخلاقی نکن؛ من این موها را به خاطر تو از دست دادم؛ اما هیچ غصه و نگرانی ندارد. باز هم در خواهد آمد. اگر آنها خوب بودند و تو آنها را دوست می داشتی، درعوض بدان که من هم خیلی تو را دوست دارم. این کار را به خاطر تو کردم...
و یک قدم دیگر نزدیک شده با تبسم گفت: خوب، حالا موضوع را فراموش کن، بیا بنشین تا شام را برایت حاضر بکنم...
جیم کمی به خود آمد و از آن رؤیای گران بیدار شد. شاید فهمید که اگر یک دقیقه دیگر سکوت کند و حرفی نزند، سیل اشک از چشمان همسرش سرازیر خواهد شد. نزدیکش آمد و با مهربانی او را در سینه خود فشرد. دیگر هرچه بود به پایان رسیده بود. غصه و پشیمانی چه فایده ای داشت؟ خواب طلاییش به بیداری وحشت انگیزی منتهی شده بود. دیگر آن ارمغان قشنگی را که برای زن دلبندش خریده بود و با شوق و ذوق فراوان همراه خودش آورده بود در آن شرایط یأس آور به چه درد می خورد؟ فرض کنیم که جیم در آن لحظه به جای هشت دلار در هفته، یک میلیون دلار در سال حقوق می گرفت، در آن دقیقه و تحت آن مقتضیات، چه نتیجه ای می داشت؟ کاری بود که شده و ماجرایی به وقوع پیوسته. کدام منطقی در عالم می توانست در آن لحظات، روح مضطرب و قلب آتش گرفته او را آرامش ببخشد؟
جیم بسته عیدی را از جیب پالتوی کهنه درآورد و با بی اعتنایی روی میز انداخت و گفت: بگیر دلا جان، این هدیه ناقابلی است که برایت خریدم؛ ولی متأسفم که دیگر به دردت نمی خورد؛ اما طوری نیست. بازش کن و ببین چرا من از دیدن موی کوتاه تو ناراحت شدم. خیال نکن که اگر تو موهایت را زدی، از محبت من نسبت به تو کم شده، نه، فقط دلیلش همین بود...
دلا با انگشتان مرتعش بند را از هم باز کرد و به داخل بسته نظر انداخت. یک مرتبه فریادی از ذوق کشید ولی بلافاصله ساکت شد. ظاهراً حقیقت دردناکی به یادش آمد و آن وقت به دنبال آن قطره های اشک سوزان از چشمانش سرازیر گشت. در میان بسته کاغذ، یکسری شانه طلایی رنگ زیبا قرار گرفته بود. شانه های ظریفی که دلا از مدت ها پیش آرزو می کرد آنها را برای زینت موهای خود بخرد، ولی هیچوقت این آرزو صورت عمل به خود نگرفته بود. مکرر آنها را در پشت ویترین یکی از مغازه های برودوی دیده بود، اما چون قیمتش نسبتاً گران بود، هرگز نمی توانست پیش بینی کند که روزی صاحب آنها خواهد شد. و حالا این شانه های ظریف الماس نشان آنجا مقابلش قرار داشت. چند دقیقه با وجد و شیفتگی و درعین حال اندوه و اسف به آنها نگاه کرد و اشک ریخت، بعد یکمرتبه آنها را برداشت و به سینه فشرد.
وقتی چشمان حیرت زده شوهرش را دید، گفت: جیم نمی دانی چقدر خوشحالم که این هدیه قشنگ را برایم خریدی... مطمئنم که موهایم زود در خواهد آمد و آن وقت خودم را با آنها خوشگل خواهم کرد.
حجاب تیره غم همچنان بر چهره شوهر کشیده شده بود. ساکت بود و حرفی نمی زد. او هنوز هدیه ای را که همسرش برایش خریده بود ندیده بود، برای اینکه دلا هنوز فرصت نکرده بود آن را نشانش دهد. پس از آنکه چند دقیقه همچنان در بیم و امید گذشت، دلا نزدیک شد و با سیمای متبسم، دستش را به سویش دراز کرد. در آن حالت، وضع زن به قدری پاک و معصومانه و روحش آنچنان لبریز از عشق و محبت بود که هر چیز ولو حقیر و ناچیز در چشم گیرنده درخشان و گرانبها جلوه می کرد. گفت: ببین چه زنجیر قشنگی است! خوشت می آید؟ اگر بدانی چقدر مغازه ها را گشتم تا این بند ساعت را پیدا کردم؟ حالا ساعتت را به من بده، می خواهم ببینم به آن می آید یا نه ؟
جیم به جای آنکه تقاضای زن را اجابت کند خود را به روی نیمکت فرسوده افکند و لبخند حزن آلود بر لب آورد. وقتی او را در حال انتظار دید گفت: دلا جان، بهتر است این هدیه های کریسمس را فعلاً در نقطه مطمئنی بگذاریم و حفظ کنیم. آنها حیفند که به دست بگیریم و به کارشان ببریم. ببین محبوبم، من از تو خیلی متشکرم که این بند قشنگ را برایم خریدی؛ ولی حقیقت مطلب این است که من ساعتم را فروختم تا بتوانم آن شانه ها را برایت بخرم... حالا هیچ اهمیت ندارد، بهتر است شام را بیاوری بخوریم، برای اینکه من خیلی گرسنه ام.

ویلیام سیدنی پورتر: این قصه ، سرگذشت دو تن از افراد همین جامعه بشری است که گرانبهاترین و گرامی ترین چیزهای خود را از دست دادند تا برای دیگری هدیه ای تهیه کنند. شاید تا به امروز از میان کسانی که در شب عید برای عزیزان خود هدیه تهیه کرده اند، هیچیک ماجرایی غم انگیزتر و هیجان آورتر از این دو نداشت و گرچه هدیه هایشان جز غمی دردناک بر قلبشان باقی نگذاشت، با وجود این، ارمغانشان مناسب ترین و بجاترین هدیه ها بود، هدیه هایی که مظهر عالی وفاداری و از خودگذشتگی به شمار می آمد.
اُ. هنری (O. Henry) نام مستعار نویسندهٔ آمریکایی ویلیام سیدنی است. در سایت پندآموز داستان دیگری از این نویسنده وجود دارد که می توانید آن را مطالعه نمایید.