داستان ضرب المثل آدم هفت خط

ما معمولاً عادت داریم در توصیف اشخاص زیرک و باهوش و اکثراً رند و مکار از اصطلاح آدم هفت خط استفاده کنیم! اما چرا؟ روایتی درمورد ریشۀ تاریخی اصطلاح هفت خط وجود دارد. این روایت بر می گردد به آئین شرابخواری قبل از اسلام و در حضور پادشاه در دوران ساسانیان.
بعد از ورود اسلام به ایران و پذیرفتن دین مبین اسلام توسط ایرانیان، حرام بودن نوشیدن شراب در دین اسلام، موجب از بین رفتن این آیین در ایران شد، ولی ضرب المثل آن روزگار همچنان سینه به سینه نقل می شود.

یک متن کوتاه پندآموز به انتخاب سامانه برای شما

همین که لقمه حرام داخل اندرون بنده ای شد، تمام فرشتگان آسمانها و زمین او را لعنت می کنند.

در آن زمان پیمانه های ظریف و زیبائی از شاخ گاو یا بزکوهی درست می کردند که چون پایه نداشته کسی نمی توانسته آن را روی زمین یا میز بگذارد و از نوشیدن شرابِ ریخته شده در پیمانه اش طفره برود. از این رو دارندۀ جام مجبور بوده است محتویات آن را یک جرعه سربکشد. اما برای اینکه کسی بیش از اندازۀ ظرفیت خود باده گساری نکند و از سرِ مستی با حرکت و یا گفتار خود، احترام و شأن مجلس شاهانه را از بین نبرد، هر کدام از مدعوین، پیمانه یا همان شاخ مخصوص خود را داشته که به جهت تعین میزان توانائی او در باده گساری، خطی در داخل آن شاخ کشیده شده بوده که ساقی برای دارنده پیمانه فقط تا حدِ همان خط، شراب در پیمانه اش می ریخته است.
به مرور زمان تمامی پیمانه های شراب را با هفت خط، مشخص و درجه بندی کردند. در مجالسی که پادشاه حضور داشته است، میهمانان معمولاً از سه تا شش خط شراب می نوشیده اند. اما بوده اند افرادی که تا هفت خط را شراب می نوشیدند بدون آنکه حالتی مستانه در آنها ظاهر شود که در پی آن دست به حرکاتی بزنند که موجب هتکِ حرمتِ حضور پادشاه در مجلس بشود. این قبیل افراد را هفت خط می نامیده اند، یعنی که آنها افرادی صاحب ظرفیت و زرنگ بوده و به کلیه رموز و فنون شرابخواری تسلط کامل داشته اند.
این اصطلاح به مرور زمان جنبه عام و مَجازی پیدا کرده و در فرهنگ عامه به افراد باهوش و زیرک و مرد رند، هفت خط اطلاق گردیده است. البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که هم اکنون این اصطلاح و مثل، بار معنایی منفی دارد.